s’imbentu de su campidanesu e de su logudoresu

Is chi funt contras a cali-si-siat aunimentu de su sardu, fueddant de “campidanesu” e “logudoresu” comenti chi custus cuncetus fessint beridadis acertadas dae sa scientzia e eternas in sa cuscientzia de su populu sardu.
Ma deu m’arregordu ca candu femu pipiu, nisciunus fueddát de “campidanesu” in Iglesias: si narát ca unu fueddát “in sardu”.
Is Desulesus-ddoi nd’at medas in Iglesias-fueddánt brabaxinu, ca fiant brabaxinus, mamma fueddát su logudoresu, ca fiat de Biddanoa Monteleone e is campidanesus fiant cussus chi beniant a camiu a bendi “sindria e mabõi druci”.
E nosu pipius arriestus, ca non naránt “meronni”.
Seu fueddendi de una cincuantina de annus a oi.
A mei custa pratzidura tra “campidanesu” e “logudoresu”, bessida a pillu, mi parit, in is annus ’70, m’at sempri fragau de cosa arribbada de foras.
M’est parta sempri una de cussas cosas chi is sardus ant acetau de is chi ddus ant colonizaus curturalmenti. E a su chi parit non femu esagerendi.
Labai custa citatzioni pigada da un’articulu de Marinella Lörenczi (http://people.unica.it/mlorinczi/files/2007/04/5-sappada2000-2001.pdf):
“La percezione tradizionale dei dialetti sardi viene registrata nel Settecento dal naturalista Francesco Cetti nell’introduzione ai Quadrupedi di Sardegna [1774, ora in Cetti 2000: 70]. Il Cetti linguista è stato segnalato per la prima volta in Lőrinczi [1993]. Per Cetti il complesso linguistico sardo si divide nel dialetto del Capo di Sopra (detto anche Capo di Sassari) e in quello del Capo di Sotto (o del Capo di Cagliari), cioè il campidanese in senso lato. Egli fornisce anche le principali ‘isoglosse’ in base alle quali si operano (tradizionalmente?) tali distinzioni: l’articolo determinativo plurale is del campidanese è indifferente ai generi, mentre i dialetti del Capo di sopra oppongono sos~sas; in secondo luogo, alla desinenza -ai dell’infinito campidanese corrisponde -are nel Capo di sopra; a queste differenze se ne potrebbero aggiungere altre “di parole, e di pronunzia” [per altre annotazioni fatte dal Cetti ‘linguista’ v. Lőrinczi 1993, ma soprattutto il Cetti stesso, recentemente ripubblicato]”.
Insomma, unu si ndi bennit a Sardinnia po studiai is pegus (“quadrupedi”), narat calincuna cosa de sa lingua de is ominis (“bipedi”) e si furriat a linguista.
Lampu, un’autoridadi manna!
Mentris Vincenzo Porru at tzerriau su ditzionariu suu: “Nou ditzionariu universali sardu-italianu”, e sa grammatica sua: “Saggio di grammatica sul dialetto sardo meridionale”, swu canonigu Spanu at sighiu a Cetti e at pratziu is “bipedis” sardus in Logudoresus e Campidanesus.
A cali livellu fiat sa curtura linguistica de su Spanu, si podit cumprendi de su chi narat s’editori in s’intradura a su ditzionariu de Spanu: “Tra le otto famiglie di dialetti che originarono la lingua italiana, havvene due che alla nostra isola si appartengono, la Sarda e la Sicula, parlata la prima nelle parti meridionali e centrali, la seconda nelle parti settentrionali.”
Dd’agatais innoi: (http://books.google.nl/books?id=KA49AAAAYAAJ&dq=canonico+spanu&printsec=frontcover&source=bl&ots=_cQd_p0DPr&sig=Qur4KUdkbqjkKO-kRksmS-MDpxQ&hl=nl&ei=qGDdSvmdLMrz-Qbmmfky&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CCEQ6AEwBg#v=onepage&q=&f=false).
Insomma, su tataresu e su gadduresu furriaus a dialetus sicilianus.
Lampu!
Prus in basciu agatais puru is clichés de is Pisanus e Genovesus chi iant ai imburdau su sardu, chi totus ant sighiu fintzas a sa bessida de sa circa mia, “Sardegna fra tante lingue”: “Pisani e Genovesi come intaccarono il nazionale governo, ci guastaron pure la unità di lingua.”
Is Spanniolus, invecis: “[…] molto la bruttarono nelle parti meridionali da formare quasi un distinto dialetto”.
E prus a innantis agatais puru sa pratzidura de su sardu, fata non definendi sa lingua, ma is regionis: “Il dialetto sardo quindi rimase distinto in due gruppi, il meridionale parlato in Cagliari, Iglesias, Tortolì, Oristano, in quanti insomma vivono da Spartivento al Belvì; il centrale parlato in Logudoro da Gennargentu fino a Limbara.”
Motivatzionis de custa pratzidura? Nudda!
Sigumenti non bolli torrai a criticai a Wagner e non bollu torrai a nai ca non at tentu nimancu su meritu de essi su primu a nai custas cosas, si imbitu a fai una circa il logu bostru o in sa retentiva: candu eis intendiu fueddai po sa primu borta de “campidanesu” e/o de “logudoresu” a su postu de “sardu”?Insomma, cantu est becia po is sardus custa pratzidura “traditzionali”?
Becia o noa, bastat a castiai a su trabballu fatu de unu scientziau de sa fonetica moderna po biri ca Cetti e is chi dd’ant sighiu, iant fatu mellus a sighiri a fueddai de pegus a cuatru cambas.
lacanas tra “logudoresu”e campidanesu” non si ndi bit.

cartina_pag17
carta dialetologica de sa Sardinnia centru-setentrionali cun totu is isoglossas chi at atestau Michel Contini.

2 Comments to “s’imbentu de su campidanesu e de su logudoresu”

  1. Postu ca is primusu chi anta allegau de sardu campidanesu e logudoresu furrinti mal’informausu,
    non si porridi negai ca sa differenza ‘ncesti e no è pagu, po di fai un’esempiu, deu faccu mera difficultadi po cumprendi su dialettu nugoresu, cummenti unu italianu chi m’allega in su dialettu suu.
    Su tattaresu, ibecisi, cun su sardu disciu chi nun c’intra nuda; porri essi puru chi sa fonti mia non esti bona, ma basta a d’intendi pagu pagu chi t’indagattasa.

    Custas differenziasa funti puru legadasa a sa posizioni geografica de is biddasa, po custu non mi paridi aicci mali de distingui campidanesu e nuoresu o logudoresu o galluresu.

Leave a comment